Plastyczny mózg (2)

Na szczęście dla Ewy i innych mam, okres decydujący o rozwoju wielu zdolności trwa przez całe dzieciństwo, a nawet początek pokwitania. Czasem jednak, w przypadku niektórych cech, kończy się on dość szybko, zanim rodzice zauważą, że coś może być nie tak. Jednak Ewa jest czujna i zauważa, że zachowanie jej syna odbiega od zachowań innych dwuletnich dzieci.

NIE ZA PÓŹNO

Z artykułu „Natura czy kultura” mogliśmy się dowiedzieć, że wyniki wielu eksperymentów i badań pokazują ogromną aktywność mózgu jeszcze w wieku od 4 do 7 lat. Jest to czas, w którym stabilizują się najczęściej używane połączenia w mózgu, ukierunkowując rozwój naszego dziecka. W związku z tym, jest to bardzo dobry okres na rozwijanie czy wzmacnianie zauważonych predyspozycji lub niwelowanie widocznych negatywnych skłonności. W jaki sposób wykorzystać plastyczność mózgu, aby pomóc dziecku w jego rozwoju?

 

ODLUDEK?

Ewa mówi otwarcie, że martwi ją powściągliwość Krzysia. Kiedy idą w odwiedziny do znajomych dzieci lub na plac zabaw, Krzysiu nie odstępuje jej na krok. Patrzy jak bawią się inne dzieci, ale nie chce się do nich zbliżyć. Z nieufnością przyjmuje zabawki, które wręcza mu nieco starsza koleżanka. Czy Ewa może mu w jakiś sposób pomóc?

WPŁYW KULTURY

Stanowisko Ewy wypływa częściowo z faktu, że w naszej kulturze śmiałość i towarzyskość jest wysoko ceniona. Prawdą jest też, że dzieci bardziej śmiałe (niezahamowane) łatwo się „socjalizują” - czyli przystosowują do życia w społeczeństwie. Szybciej przyswajają wzory zachowań obowiązujące w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje w pierwszych latach życia dziecka.

DRUGI BIEGUN

Silny pociąg do nowości, badania otoczenia i eksperymentowania u bardzo śmiałych dzieci może czasem być źródłem problemów. Dzieciom tym często brakuje wewnętrznych hamulców w postaci reakcji lękowych. Zapominają o niebezpieczeństwach i całkowicie tracą czujność. Kierowane przede wszystkim ciekawością oraz potrzebą wyładowania rozpierającej ich energii mogą doprowadzić do sytuacji, która skończy się wypadkiem czy złamaniem ogólnie przyjętych w społeczeństwie zasad.(*) Dotyczy to zwłaszcza chłopców, którzy – jeśli nie znajdą właściwego ujścia dla przepełniającego ich zapału – mogą stać się bardzo agresywni.

SZANSE I MOŻLIWOŚCI

Plastyczność osobowości dziecka bierze się z genialności natury, która tylko część jego cech związała z czynnikami dziedzicznymi (temperament). Jednak pozostałe cechy osobowości nie są już tak bardzo zależne od genów. Wiemy o tym z bardzo szczegółowych badań na bliźniętach jedno- i dwujajowych. Badania wskazują, że dziedziczność odpowiada za mniej więcej połowę różnic w takich cechach osobowości jak emocjonalność, towarzyskość, agresywność, ostrożność i tradycjonalizm.(**) Pozostawia to wiele miejsca do kształtowania się reszty osobowości. Mama Krzysia zdecydowała się to wykorzystać.

NIE ZAWSZE RUTYNA

Ewa doszła do słusznego wniosku, że „chuchanie i dmuchanie” na jej wrażliwego synka nie przyniosło pozytywnych rezultatów. Postanowiła postawić mu wyzwania. Co zrobiła? Zapisała Krzysia do żłobka, a także cierpliwie i nieustannie zachęcała go do większej śmiałości na placu zabaw. Tata zabierał go czasem do babci, gdzie zostawali na weekend i chłopiec spędzał pierwsze noce poza domem. Na początku nie bardzo mu się to podobało, ale powoli się oswajał z nowościami i zaczynał podejmować wyzwania stawiane mu przez rodziców. Teraz Ewa jest spokojna, że jej syn polubi przedszkole, ma też nadzieję, że zaprzyjaźni się z jakimś dzieckiem.

Ze względu na wrodzone tendencje, Krzyś być może na zawsze zostanie bardzo ostrożny. Na pewno jednak będzie miał szczęśliwszą resztę dzieciństwa, niż gdyby Ewa nie wzięła sprawy w swoje ręce i nie pomogła mu zmodyfikować połączeń w rozwijającym się mózgu. (zob. „Natura czy kultura”)

JAK TO MOŻLIWE?

Za cechy dziedziczne i cechy kształtowane przez doświadczenie odpowiadają inne obszary mózgu. Temperament jest wytworem niższej, bardziej pierwotnej jego części. Ta część m.in. odpowiada za reakcje instynktowne, np. mechanizm złości. Natomiast naszym bogatym życiem emocjonalnym rządzą wyższe struktury mózgu, czyli wolno rozwijające się płaty czołowe. A one, jak wskazują badania, są bardzo plastyczne, kształtując się wraz z rosnącym stale doświadczeniem jednostki.(*)

Około 40% dzieci takich jak Krzyś, bardzo zahamowanych, wyzbędzie się przed pójściem do przedszkola nadmiernej bojaźliwości.(**) Są to jednak dzieci rodziców uważnie przyglądających się dziecku i wyposażonych w pewną wrażliwość. Rodziców, którzy stawiają pociechom choćby niewielkie wyzwania, zachęcając, by zmierzyły się ze swoim lękiem i nauczyły się radzić sobie z łagodnym stresem, co wzmacnia połączenia w lewej półkuli mózgu. (zob. Kółko i trójkąt cz. 3)

WRAŻLIWOŚĆ I UMIAR

Przytoczony przykład pokazuje, że  rodzice mogą zmienić nawet najtrudniejsze aspekty temperamentu dziecka. Wystarczy być wrażliwym na sygnały wysyłane przez dziecko. Oczywiście, jak we wszystkim, tak i tu należy zachować umiar.