Chcę wiedzieć więcej - DZIĘCIOŁY

1. Dzięcioły poszukują larw
przy pomocy języka.

Dzięcioły to wyjątkowe zwierzęta, a jedną z cech, która zdecydowanie wyróżnia je spośród innych ptaków, jest… język. Ten narząd u dzięciołów jest bardzo długi
– u dzięcioła zielonego dochodzi do 18 cm. To mniej więcej tyle, ile wynosi połowa długości ciała tego ptaka.

Język dzięciołów jest elastyczny, rozciągliwy i niezwykle wytrzymały. Dzięki temu świetnie się sprawdza przy poszukiwaniu larw owadów, które drążą długie i zawiłe korytarze pod korą drzew. Ale to jeszcze nie wszystko.
Po wyśledzeniu pokarmu trzeba go przecież w jakiś sposób złapać i wsunąć sobie do dzioba. W tym także pomaga dzięciołom niezwykła budowa języka, który jest pokryty lepką wydzieliną lub wyposażony w zadziorki. Owady przylepiają się zatem do języka dzięciołów lub nadziewają się na „haczyki”.

Język dzięciołów jest znacznie dłuższy niż ich głowa i dziób razem wzięte. Gdzie się więc znajduje, kiedy jest schowany? Oplata wtedy czaszkę ptaka. Język dzięciołów zaczyna się w okolicy nozdrza, biegnie w górę głowy, owija ją od tyłu i do dzioba wchodzi od spodu.

2. Dzięcioły są
świetnie przystosowane
do kucia w drzewie.

Dzięcioły słyną z tego, że swoimi mocnymi dziobami ostukują drzewa. Niektóre z nich w ciągu jednej sekundy potrafią uderzyć w pień nawet 20 razy. Jak to się dzieje, że nie robią sobie przy tym krzywdy? Przed wstrząśnieniem mózgu chroni je szereg szczególnych przystosowań.

Czaszka dzięciołów jest grubsza niż u innych ptaków, co sprawia, że jest bardziej wytrzymała. Dodatkowo jej kości są gąbczaste, dzięki czemu minimalizują drgania i chronią przed nimi mózg. Niezwykły język, który oplata całą czaszkę tych ptaków, także amortyzuje ich głowę podczas stukania w drzewo.

Ułamek sekundy przed uderzeniem dzięcioły zamykają trzecią powiekę, tzw. migotkę. Ta przezroczysta błona chroni ich oko przed uszkodzeniem. Gdyby pozostała otwarta, silne wstrząsy mogłyby m.in. rozerwać siatkówkę. Migotka osłania też ten wrażliwy narząd, by nie wpadły do niego drzazgi, odpryskujące od drzewa. Przed odłamkami drewna są chronione także nozdrza tych ptaków – osłaniają je pióra.

Jednak nie tylko odpowiednia budowa głowy zapewnia dzięciołom bezpieczeństwo w trakcie kucia. Całe ciało tych ptaków przeciwdziała wstrząsom. Stukając, ptak porusza tułowiem. Dzięki temu to tułów przejmuje większość drgań – do głowy dociera zaledwie 1% energii wstrząsów, reszta rozchodzi się po korpusie dzięcioła.

Dzięcioły są świetnie przystosowane do odbywania wędrówek wzdłuż i w poprzek pni drzew. Doskonale się wspinają i nawet podczas kucia nie spadają z drzewa – mocno trzymają się go pazurami. Pomagają im w tym odpowiednio ustawione palce – u większości dzięciołów dwa z nich skierowane są do przodu, a dwa do tyłu. I choć mogą nawet zwisać z gałęzi głową w dół, to w tej pozycji nie potrafią schodzić z drzewa. Tak naprawdę w całej Europie potrafi to tylko jeden ptak – kowalik zwyczajny. Nie będąc kowalikiem, poszukiwania smakowitych kąsków dzięcioł rozpoczyna od dołu pnia – w trakcie żerowania stopniowo przemieszcza się w górę drzewa.

Dzięcioły to w większości ptaki typowo leśne. Nieliczne gatunki dobrze czują się też na terenach półotwartych – jednym z nich jest dzięcioł zielony, którego możemy spotkać m.in. w starych sadach i dużych parkach. Ptak ten swojego pokarmu nie poszukuje pod korą drzew, lecz na powierzchni pni i gałęzi oraz… na ziemi. Żywi się bowiem przede wszystkim mrówkami. Dlatego często można go zobaczyć, gdy wypatruje swojego ulubionego pokarmu, podskakując wśród traw.

Dzięcioła w lesie najłatwiej rozpoznać po odgłosie, który powstaje wskutek uderzania dziobem o pień drzewa. Ale to nie jedyny dźwięk, jaki dzięcioły potrafią wydawać. Są wśród nich gatunki słynące ze swoich piosenek – służą im one do komunikowania się między sobą. Warto zapoznać się ze śpiewem dzięcioła dużego – to najliczniejszy dzięcioł w naszym kraju i często mamy szansę na spotkanie z nim w polskich lasach. Nie zawsze jednak udaje nam się dostrzec ptaka ukrytego wysoko w koronach drzew. Zwykle łatwiej go usłyszeć.

Dzięcioły bez trudu wspinają się po pionowych pniach drzew.	Dzięcioł zielony wypatruje swojego przysmaku na ziemi.

4. Dzięcioły to ptaki terytorialne.

Dzięcioły to ptaki terytorialne. Za swój obszar mogą uważać nawet kilkaset tysięcy metrów kwadratowych.
Aby obwieścić innym dzięciołom, że dany teren jest już zajęty, ptaki te rytmicznie uderzają dziobem w drzewa. Szczególnie lubią wykorzystywać do tego celu puste pnie, ponieważ stukając w nie, uzyskują mocniejszy odgłos, który może dotrzeć do odległych zakątków lasu. Bywa, że niektóre z nich stukają nawet w latarnie lub rynny – to świetne wzmacniacze dźwięku. Dla dzięciołów ważne jest, by wszyscy ewentualni goście dobrze wiedzieli, gdzie lepiej przychodzić tylko na zaproszenie. Ten typ uderzania dziobem w drzewa i inne przedmioty nazywamy bębnieniem.

Bębnienie u dzięciołów zastępuje także piosenkę godową, czyli taką, którą wiele ptaków wyśpiewuje, chcąc się przypodobać partnerce. W przypadku dzięciołów bębnią zarówno samce, jak i samice – obie płcie starają się w ten sposób zwabić odpowiedniego towarzysza do założenia rodziny. Dlatego na nasłuchiwanie bębnienia najlepiej wybrać się wczesną wiosną, kiedy ptaki dobierają się w pary.
Co ciekawe, każdy gatunek ma swój własny sposób bębnienia – wystukuje inny rytm, swoją własną „piosenkę”.

5. Dziupla to bezpieczne miejsce
na nocleg.

Dzięcioły to dziuplaki, czyli ptaki, które wykluwają się, mieszkają i śpią w dziuplach. Spośród wielu gatunków, które upodobały sobie ten rodzaj schronienia, nieliczne potrafią taką dziuplę stworzyć. Dzięciołom zajmuje to kilka tygodni pracy – ale czego się nie robi dla bezpieczeństwa swojego i swoich bliskich?

Jeden dzięcioł może mieć wiele dziupli. Dzięcioł zielony w bardzo ciekawy sposób wybiera na nie miejsca. Dziupla, w której zostaną złożone jaja i w której wyklują się pisklęta, jest zlokalizowana w bezpiecznym miejscu, wewnątrz lasu. Na skraju lasu znajdują się dziuple, w których dzięcioł odpoczywa. Ponadto liczne dziuple są rozmieszczone na całym terytorium tego ptaka – w nich spotyka się on ze swoją partnerką.

6. Zimą dzięcioły
żywią się nasionami.

Dzięcioły to ptaki osiadłe, czyli takie, które nie zmieniają miejsca zamieszkania bez względu na pogodę – są z nami przez okrągły rok. Nie odlatują do ciepłych krajów nawet wtedy, gdy temperatury są naprawdę niskie i wszystko otula śnieżny puch.

Zima to niezwykle trudny czas dla tych ptaków. Pod korą drzew brakuje larw – ważnego składnika jadłospisu większości dzięciołów. Po ziemi nie wędrują mrówki, które są przysmakiem niektórych gatunków. A jeśli trafi się padlina, to trudno ją zjeść, gdy jest zamarznięta. Z tego powodu dzięcioły zimą przechodzą na dietę roślinną. Żywią się wtedy… nasionami drzew. Różne gatunki mają odmienne upodobania – jedne wolą ziarna leszczyny i buka, innym bardziej smakują nasiona sosen czy świerków.

Te dzięcioły, które gustują w nasionach drzew iglastych, wynalazły ciekawy sposób na wydobywanie ziaren z szyszek. Aby przy wyjadaniu nasion szyszka im się nie przesuwała, wkładają ją w szczelinę w drzewie lub klinują ją w rozwidleniu między gałęziami. Takie miejsce nazywamy kuźnią dzięciołów. Łatwo je rozpoznać po licznych szyszkach powciskanych przez te ptaki w drzewa.

7. Dzięcioł czarny to największy
dzięcioł w Europie.

Nazwy dzięciołów często nawiązują do ich wyglądu
– koloru piór lub rozmiarów ciała. I tak dzięciołek (zwany również dzięciołem małym) jest mniejszy od dzięcioła średniego, a dzięcioł średni jest mniejszy od dzięcioła dużego. Jednak, wbrew pozorom, to nie ten ostatni jest największym dzięciołem w naszym kraju – najbardziej okazały jest bowiem dzięcioł czarny. Na drugim miejscu znajduje się dzięcioł zielony, a na trzecim – dzięcioł zielonosiwy. Dzięcioł duży w tej klasyfikacji zajmuje dopiero piąte miejsce.

Jak duży jest dzięcioł czarny? Wielkością przypomina gawrona – długość jego ciała to niemal pół metra. Jest zatem dwa razy większy od dzięcioła dużego, który przeciętnie osiąga długość ok. 24 cm.

Dzięcioł czarny to nie tylko największy dzięcioł Polski, ale i całej Europy. Za największego dzięcioła świata uchodzi natomiast dzięcioł cesarski, który może mieć nawet 60 cm długości. Niestety w XX w.,
na skutek działalności człowieka, liczebność tego gatunku drastycznie zmalała. Minęło już ponad 60 lat, odkąd po raz ostatni widziano dzięcioła cesarskiego. Tak długi brak obserwacji może świadczyć o tym, że gatunek ten wyginął. Jednak jeśli dzięcioł cesarski gdzieś się przed nami ukrywa, to powinniśmy go wypatrywać w górskich lasach Meksyku – tam był jego dom.

8. Krętogłów należy do rodziny dzięciołowatych.

Do rodziny dzięciołowatych należy ponad 200 gatunków ptaków, spośród których 10 możemy spotkać w naszym kraju. Dziewięć z nich to dzięcioły, a dziesiąty – krętogłów, ich bliski krewny. Ptak ten ma wiele cech wspólnych z dzięciołami – np. układ palców (2 z przodu i 2 z tyłu stopy) czy niezwykle długi i lepki język. Jednak gatunek ten znacznie różni się od swoich kuzynów – nie tylko wyglądem, ale i zwyczajami.

Krętogłów to niewielki ptak, którego szaro-brązowe upierzenie bardziej przypomina drozda niż dzięcioła.
Gdy czuje się zagrożony, mocno wygina głowę do przodu, do tyłu i na boki. To temu niezwykłemu zachowaniu zawdzięcza swoją nazwę.

Ptak ten sam nie kuje w drzewach, lecz chętnie wprowadza się do dziupli opuszczonych przez dzięcioły. Przysmakiem krętogłowa są mrówki, w poszukiwaniu których nieraz rozgrzebuje mrowiska. W przeciwieństwie do dzięciołów nie zostaje z nami na zimę, lecz odlatuje do Afryki. W Polsce można go spotkać od kwietnia do października – zamieszkuje obrzeża lasów na terenie całego kraju, ale nie jest liczny.