Chcę wiedzieć więcej - MOTYLE

1. Motyle mają sześć nóg
– trzy prawe i trzy lewe.

Motyle to owady – tak jak muchy, komary i biedronki. I choć zwierzęta te na pierwszy rzut oka bardzo różnią się między sobą, są podobnie zbudowane.

Gdy bliżej przyjrzymy się owadom, u wszystkich zauważymy trzy części ciała: głowę, tułów i odwłok. Środkowa część, tułów, jest zaopatrzona w sześć odnóży – trzy prawe i trzy lewe. Po ich liczbie łatwo odróżnić owady od innych grup zwierząt, np. od pajęczaków posiadających osiem nóg czy wijów, które mogą ich mieć znacznie więcej.

Motyle słyną z dużych, pięknych i delikatnych skrzydeł. Każde skrzydło to cienka, przezroczysta błona. U większości gatunków motyli pokrywają ją drobne, spłaszczone włoski, nazywane łuskami. To od tych wyjątkowych struktur pochodzi łacińska nazwa motyli – Lepideroptera, co znaczy „łuskoskrzydłe”.

Łuski motyli są ułożone dachówkowato, częściowo zachodzą na siebie. To one odpowiadają za kolor skrzydeł tych owadów, ponieważ zawierają pigmenty, czyli barwniki. Skrzydła niektórych gatunków motyli nie są w całości pokryte łuskami – w miejscach, gdzie ich nie ma, skrzydła są przezroczyste.

Motyle to świetni lotnicy. Błony ich skrzydeł są rozpostarte na sztywnych żyłkach, dzięki czemu stwarzają doskonałą powierzchnię lotną. Aby nimi poruszać, motyle potrzebują silnych mięśni. Największe znajdują się w tułowiu tych zwierząt – to dzięki nim owad unosi się w powietrze. Wiele motyli potrafi wykonywać w locie prawdziwe ewolucje – duża zwinność przydaje się podczas ucieczek przed drapieżnikiem lub… w trakcie bronienia swojego terytorium. Samce niektórych gatunków ścierają się bowiem w locie, walcząc o wyłączne prawo np. do skrawka łąki.

Dzięki skrzydłom motyle potrafią przemieszczać się na duże odległości – np. w poszukiwaniu pożywienia. Jednak istnieją gatunki, które jako dorosłe nie pobierają pokarmu i żyją bardzo krótko – po wyjściu z poczwarki szukają partnera i umierają wkrótce po złożeniu jaj.

Kolorowe łuski pokrywają skrzydła motyli...	ale u niektórych tylko częściowo.

3. Z jaja wykluwa się gąsienica, która następnie w stadium poczwarki przekształca się w dorosłego motyla.

Motyle wykluwają się z jaj i na początku życia w ogóle nie są podobne do swoich rodziców. Larwy tych owadów, czyli formy młodociane, nazywamy gąsienicami.

Gąsienice mają miękkie ciała i nie potrafią latać. Większość z nich odżywia się pokarmem roślinnym, choć znane są egzotyczne gatunki, które polują np. na muchy. Jednak niezależnie od tego, co stanowi ich przysmak, gąsienice są bardzo żarłoczne. Muszą bowiem pozyskać energię do tego, by przemienić się w dorosłego motyla. Gdy nadejdzie czas, szukają zacisznego i bezpiecznego miejsca, do którego przytwierdzają się i otaczają ochronną osłonką – ten etap ich życia nazywamy poczwarką.

Motyle w stadium poczwarki nie pobierają pokarmu ani wody, prawie w ogóle się też nie poruszają. W tym czasie ich ciało ulega całkowitej przemianie. Miękka i powolna gąsienica przeistacza się w zwinnego owada o pięknych skrzydłach. Przeobrażeniu ulega nie tylko budowa zewnętrzna, ale i narządy wewnętrzne motyla – to bardzo skomplikowany proces. Gdy już się zakończy, dorosły owad wyswobadza się z osłonki, rozprostowuje skrzydła i czeka, aż wyschną i zesztywnieją. Następnie wznosi się w powietrze. Jeśli w okresie godowym samica znajdzie odpowiedniego partnera, wyda na świat potomstwo – czyli złoży jajeczka i cykl rozpocznie się od nowa.

4. Wiele motyli to mistrzowie kamuflażu.

Ćmy są aktywne przede wszystkim wieczorami i w nocy, a za dnia z reguły odpoczywają. I choć różnią się nieco od motyli dziennych, mają z nimi bardzo dużo wspólnego – przecież one także są motylami.

Zdecydowana większość ciem to typowi roślinożercy. Jako gąsienice żerują np. na liściach kwiatów, krzewów czy drzew. Jako dorosłe owady posiadają charakterystyczną dla motyli ssawkę, którą spijają nektar kwiatowy.

Ćmy są masywniejsze od motyli dziennych, ale – tak jak i one – mają dwie pary skrzydeł. Zwykle ich barwy są stonowane. Szaro-brązowe kolory sprawiają, że ćmy dobrze wtapiają się w tło. Nieraz trudno je wypatrzyć, gdy śpią na drzewie, trwając nieruchomo z rozpostartymi skrzydłami. Istnieją jednak gatunki ciem, których skrzydła od razu rzucają się w oczy. Jaskrawe ubarwienie pełni u nich rolę ostrzegawczą – informuje ewentualnego wroga o tym, że taki gatunek jest trujący lub niesmaczny. W ten sposób zniechęca drapieżnika do ataku.

5. Oto największy motyl Polski
– pawica gruszówka.

Motyle to niezwykle zróżnicowana grupa zwierząt. Pod względem liczby gatunków zajmuje drugie miejsce na świecie – zaraz po chrząszczach.

Dotychczas w Polsce opisano ok. 3200 gatunków motyli, przy czym ponad 3000 to gatunki aktywne o zmierzchu i nocą. Różnią się one m.in. wielkością, ubarwieniem i ulubionym pokarmem. Najmniejsze z naszych motyli mają zaledwie kilka milimetrów rozpiętości skrzydeł, a największe – nawet ponad 10 centymetrów.

Liczba gatunków motyli świata również jest imponująca – do tej pory opisano ich około 180 000. Niektórzy badacze uważają, że to dopiero połowa wszystkich przedstawicieli tych owadów. Od czasu do czasu naukowcy znajdują nieznany wcześniej gatunek – zwykle w strefach tropikalnych.

6. Sikory chętnie polują na motyle.

Motyle najczęściej padają ofiarami owadożernych ptaków, np. sikorek i jaskółek. Zwykle nie są natomiast obiektem zainteresowań dużych drapieżników, takich jak lisy czy sowy – te zwierzęta potrzebują zdecydowanie większych zdobyczy, choć pewnie niejeden młody lis pobiegł za motylem dla zabawy.

Lista zwierząt, których motyle muszą się strzec, jest bardzo długa – owady te mają naprawdę wielu naturalnych wrogów. Na ćmy chętnie polują nietoperze, a motyle dzienne są przysmakiem żab i ropuch, a nawet jaszczurek. Zdarza się, że wpadną w pajęczą sieć, nieraz stają się też ofiarami mrówek. W cieplejszych rejonach świata muszą uważać nawet na małpy!

7. Rusałkę pawik łatwo rozpoznać
po pięknych "oczach".

Jednym z najbardziej pospolitych gatunków motyli w Polsce jest rusałka pawik. Jej skrzydła są ozdobione dużymi, okrągłymi plamami, dzięki którym łatwo ją rozpoznać. Jednak poza tym, że plamy te upiększają rusałkę, mają znacznie ważniejszą rolę – pomagają jej uniknąć niebezpieczeństwa.

Rusałka pawik, podobnie jak wiele innych motyli, stosuje szereg sztuczek, aby nie stać się ofiarą drapieżników. Zwykle najbardziej skuteczny okazuje się kamuflaż, czyli wtapianie się w tło. W tym celu rusałka składa skrzydła – ich spodnia strona nie jest kolorowa i motyl, siedząc nieruchomo, wygląda jak uschnięty listek. Gdy jednak ta metoda zawiedzie i napastnik zauważy rusałkę, owad nagle rozkłada skrzydła, ukazując drapieżcy ich piękny wzór. Okrągłe plamy, przypominające wielkie oczy, mogą przestraszyć lub choćby chwilowo zdezorientować wroga – odnosi on nagle wrażenie, że nie patrzy na owada, lecz na pysk dużego zwierzęcia. W takiej chwili zaskoczenia motyl zyskuje cenne ułamki sekund, by gwałtownie poderwać się do lotu i uciec.

Rusałka pawik to tylko jeden z wielu gatunków, którym wzór na skrzydłach pomaga w ten sposób przetrwać. Wielkość plam na skrzydłach tych owadów nie zależy od wieku ani od pory roku czy stopnia nasłonecznienia. Wzór na skrzydłach to cecha gatunkowa, charakterystyczna dla poszczególnych przedstawicieli świata motyli.

8. Rusałka osetnik zimę spędza
w Afryce.

Chłodna pora roku to dla motyli trudny okres. Gdy zapanuje mróz i wszystko przykryje śnieg, owady nie mają szans na znalezienie pożywienia. Niskie temperatury uniemożliwiają też prawidłowe funkcjonowanie ich organizmu. Z tego powodu większość motyli przeczekuje zimę, przesypiając ją. Jesienią owady te szukają przytulnej kryjówki, w której chowają się wraz z nadejściem chłodnych dni. Ich procesy życiowe zwalniają, a specjalna substancja krążąca we krwi (glicerol) nie pozwala im zamarznąć. Niektóre gatunki zimują w formie jajeczek, inne – jako gąsienice lub poczwarki, a jeszcze inne – jako owady dorosłe. Wiosną, gdy robi się ciepło, z powrotem budzą się do życia.

Choć sen zimowy to dla motyli typowy sposób na przetrwanie chłodnego okresu, znane są gatunki, które wykształciły inne przystosowanie. Mowa tu o motylach wędrownych. Jednymi z najsłynniejszych są danaidy, zwane też monarchami. Lato spędzają m.in. w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, a na zimę odlatują do Meksyku. W Polsce również występuje gatunek motyla, który odbywa dalekie wędrówki. To rusałka osetnik. Wiosną i latem możemy ją spotkać m.in. w ogrodach i na łąkach. Jesienią motyl ten wyrusza w podróż do Afryki, gdzie spędza zimę.