Chcę wiedzieć więcej - WIELORYBY

1. Latająca ryba? Nie, to wielki
ssak morski!

Wieloryby to ogromne zwierzęta zamieszkujące morza i oceany. Choć wyglądem przypominają wielkie ryby, należą do ssaków – grupy zwierząt, które w młodości ssą mleko matki, tak jak ludzie.

Przodkowie wielorybów mieszkali na lądzie i stopniowo przystosowywali się do życia w wodzie – w rezultacie ich ciała stały się opływowe, przednie kończyny przekształciły się w płetwy, a tylne prawie całkiem zaniknęły.

Zewnętrzne podobieństwo wielorybów do ryb wynika tylko z takiego samego, wodnego trybu życia. Wbrew pozorom te dwie grupy zwierząt bardzo się od siebie różnią, między innymi budową narządów wewnętrznych i sposobem rozmnażania.

2. Wieloryb tworzy fontannę, wypuszczając powietrze nosem.

Zwierzęta wodne w różny sposób przystosowały się do oddychania – ryby używają w tym celu skrzeli, a pijawki pobierają tlen całą powierzchnią ciała. Jednak niektóre zwierzęta, mimo wodnego trybu życia, oddychają powietrzem atmosferycznym – pozostając zbyt długo pod wodą, mogą się utopić. Do nich należą między innymi wieloryby, które tak jak inne ssaki pobierają tlen płucami.

Wieloryby to wspaniali pływacy, świetnie też nurkują. Mistrzem w zanurzaniu się na wielkie głębokości jest kaszalot, który potrafi wstrzymać oddech na kilkadziesiąt minut i zanurkować na głębokość ponad tysiąca metrów.

Wieloryby słyną z troskliwej opieki nad potomstwem oraz... ze śpiewów. Skomplikowany układ różnych dźwięków to ich sposób na porozumiewanie się między sobą. Ludzie od lat próbują zrozumieć języki tych wielkich ssaków. Naukowcy podsłuchują orki, płetwale i inne wieloryby, gromadzą nagrania i starają się dowiedzieć, co w świecie tych zwierząt znaczą poszczególne dźwięki. Kto wie, może wkrótce będziemy mogli porozmawiać z delfinami?

3. Oto morświn,
mieszkaniec Bałtyku.

Walenie to grupa zwierząt, do której zaliczamy olbrzymie ssaki morskie, ale nie tylko – należą do niej także mniejsze zwierzęta, na przykład delfiny. Foki, tak jak morsy i uchatki, są przedstawicielami innej grupy – to tak zwane płetwonogie. Na pierwszy rzut oka przypominają walenie, lecz jeśli przyjrzysz im się uważnie, zobaczysz, że bardzo się od nich różnią.

Każdy waleń ma torpedowaty kształt ciała i silny ogon, który jest jego głównym narządem ruchu. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech waleni są nozdrza przesunięte na szczyt głowy, dzięki którym zwierzęta te nie muszą całkiem wypływać na powierzchnię, żeby wziąć wdech – wystarczy, że wynurzą sam czubek głowy.

Ogromne ssaki bardzo rzadko odwiedzają Morze Bałtyckie. Nie znaczy to jednak, że w naszym morzu nie mamy waleni – w Bałtyku żyje przecież morświn zwyczajny. Wyglądem przypomina delfina i również poluje na ryby. Jest płochliwy i rzadko wyskakuje z wody, dlatego niełatwo go zaobserwować. Dawniej występował w Morzu Bałtyckim dość licznie, ale polowania i zanieczyszczenie środowiska sprawiły, że dziś morświnów mamy niewiele. Obecnie gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną.

4. Płetwal błękitny waży około
stu tysięcy kilogramów.

Dziesiątki milionów lat temu naszą planetę zamieszkiwały olbrzymie gady – dinozaury. Dziś wielkich gatunków jest znacznie mniej. Największe zwierzę lądowe to słoń afrykański, a wodne – płetwal błękitny. Ten ostatni, przy długości około dwudziestu sześciu metrów i wadze około stu ton, jest od słonia osiem razy dłuższy i szesnaście razy cięższy!

Tak ogromne stworzenia jak płetwal w zasadzie nie mają naturalnych wrogów. Czasem są atakowane przez jedne z najodważniejszych drapieżników – orki. Jednak nawet stado tych doskonałych myśliwych nie jest dla płetwala poważnym zagrożeniem – w przeciwieństwie do ludzi, którzy uzbrojeni w łodzie i harpuny odłowili niezliczone ilości małych i dużych stworzeń. To wskutek działania człowieka nawet największe zwierzę świata może wyginąć. Obecnie płetwal błękitny jest gatunkiem chronionym.

Wśród wielorybów wyróżniamy zębowce (które mają zęby) oraz bezzębne fiszbinowce. Największy waleń, płetwal błękitny, odżywia się drobnymi zwierzętami. Na podniebieniu ma długie fiszbiny – płyty rogowe, które służą mu do odcedzania pokarmu. Płetwal otwiera pysk i nabiera nim wodę. Następnie przymyka otwór gębowy i wypuszcza wodę przez fiszbiny. Woda wypływa na zewnątrz, a na fiszbinach, od wewnętrznej strony, osadzają się organizmy, które wieloryb połyka.

W zależności od gatunku zębowce mają różną liczbę zębów. Pojedynczy kieł narwala przypomina długi róg i nie służy mu do polowania (naukowcy wciąż starają się dowiedzieć, jaką dokładnie pełni funkcję). Z kolei kaszalot ma wiele zębów, którymi chwyta ryby i głowonogi.

Orka prezentuje zęby…	…a płetwal fiszbiny.

6. Samica humbaka popycha młode
ku powierzchni, by zaczerpnęło powietrza.

Wieloryby rozmnażają się tak samo, jak inne ssaki – samica zachodzi w ciążę i dziecko przez pewien czas rozwija się w jej ciele, by w końcu się urodzić. Okres ciąży zależy od gatunku, zwykle trwa kilkanaście miesięcy.

Wśród waleni rzadko zdarzają się bliźnięta. Matka prawie za każdym razem rodzi tylko jedno młode. Oczywiście wielorybiątka mogą mieć rodzeństwo – jeśli samica ponownie zajdzie w ciążę.

Młode walenie przychodzą na świat pod wodą – zwierzęta te nigdy nie wychodzą na ląd. Czasem są wyrzucane na brzeg przez silne prądy morskie, ale nie potrafią sobie na nim poradzić i bez pomocy ludzi umierają.

Podwodne narodziny są dość niespotykane u zwierząt pobierających tlen płucami. Takie okoliczności przyjścia na świat niosą ze sobą ryzyko utonięcia – wieloryby nie potrafią oddychać pod wodą! Dlatego pierwsze, co samica robi po porodzie, to wynosi noworodka ku powierzchni, by zaczerpnął powietrza atmosferycznego.

7. Młode wieloryby długo nie opuszczają swoich mam.

Cielę to oczywiście dziecko krowy. Ale nie tylko. Tym terminem określamy również dziecko jelenia, hipopotama, nosorożca i wieloryba. Wszystkie te gatunki czule opiekują się swoimi maluchami, są bardzo troskliwe (choć młode wychowuje tylko matka).

Cielęta waleni wcale nie są malutkie. Płetwal błękitny rodzi dziecko o długości siedmiu metrów i wadze około dwóch i pół tysiąca kilogramów – to więcej niż masa siedmiuset ludzkich noworodków! Dzieci delfinów są znacznie mniejsze, ale i tak już od urodzenia mogą poszczycić się sporym rozmiarem – noworodek delfina ma około jednego metra długości i waży średnio piętnaście kilogramów.

Wszystkie wielorybie „maluchy” w pierwszym okresie życia odżywiają się mlekiem matki. Cielę długo zostaje u boku rodzicielki, która uczy je, jak przetrwać w oceanie, oraz chroni przed wszelkimi niebezpieczeństwami.

8. Wybrzuszenie na głowie białuchy
to „melon” – ważny narząd
biorący udział w echolokacji.

Wieloryby wydają różne dźwięki – nie wszystkie służą do komunikacji między poszczególnymi osobnikami. Niektóre gatunki, tak jak nietoperze, orientują się w przestrzeni dzięki specjalnym odgłosom. Metodę tę nazywamy echolokacją.

Z doskonałych zdolności echolokacyjnych słyną między innymi kaszaloty. W poszukiwaniu pożywienia nurkują one na znaczne głębokości, gdzie nie dociera światło słoneczne. Dzięki echolokacji potrafią w mroku upolować ofiarę i nie wpaść na żadną przeszkodę. Jak to się dzieje? Wydając odgłosy, wysyłają w przestrzeń fale dźwiękowe. Gdy fale te natrafią na jakiś podwodny obiekt, odbijają się od niego i wracają do wieloryba. Zwierzę wychwytuje je, a w jego mózgu powstaje „obraz” tego, co znajduje się przed nim.

Żaden z wielorybów nie ma dużych uszu. Utrudniałyby one pływanie, stawiając opór wodzie. Wieloryby nie zapadają też w sen zimowy, lecz migrują – wybierają odpowiedni dla siebie rejon świata zależnie od pory roku. I prawie w ogóle nie mają sierści – ich ciała są niemal całkiem nagie, a przed chłodem chroni je dobrze rozwinięta warstwa tłuszczu.